TOWARZYSTWO HUMANISTYCZNE

01-876 Warszawa, ul. Broniewskiego 99 m.147, tel: 663 72 83, e-mail: humanizm@free.ngo.pl

1) Art. 194 otrzymuje brzmienie:

Art. 194. § 1. Kto ogranicza człowieka w przysługujących mu prawach ze względu na jego przynależność wyznaniową albo bezwyznaniowość, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 1 roku.

2) Po art. 194 § 1 dodaje się § 2 w brzmieniu:

§ 2. Jeżeli czynu określonego w § 1 dopuszcza się funkcjonariusz publiczny w związku z wykonywaniem swoich funkcji, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

3) Art. 195 otrzymuje brzmienie:

Art. 195 § 1. Kto złośliwie przeszkadza publicznemu wykonywaniu aktu religijnego kościoła lub innego związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 1 roku.

§ 2. Tej samej karze podlega, kto złośliwie przeszkadza pogrzebowi, uroczystościom lub obrzędom żałobnym.

4) Po art. 195 § 1 i 2 dodaje się § 3 w brzmieniu:

§ 3. Jeżeli czynu określonego w § 1 i 2 dopuszcza się funkcjonariusz publiczny w związku z wykonywaniem swoich funkcji, sprawca podlega karze pozbawienia wolności do lat 2.

5) Art. 196 otrzymuje brzmienie:

Art. 196 § 1. Kto umyślnie obraża uczucia religijne innych osób poprzez publiczne znieważenie miejsca przeznaczonego do wykonywania obrzędów religijnych lub znajdującego się w tym miejscu przedmiotu czci religijnej, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 6 miesięcy.

6) Po art. 196 § 1 dodaje się § 2 w brzmieniu:

§ 2. Ściganie przestępstwa określonego w § 1 odbywa się z oskarżenia prywatnego.

Art. 2. Ustawa wchodzi w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia.

UZASADNIENIE

Projekt ma przede wszystkim na celu uzgodnienie przepisów Kodeksu karnego z postanowieniami Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, przepisami Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej praz projektu Traktatu ustanawiającego Konstytucję Unii Europejskiej w zakresie stosunków wyznaniowych, wolności sumienia i wyznania oraz wolności twórczości artystycznej. Jego treść stanowi ponadto próbę przeciwdziałania dyskryminacji oraz naruszeniom praw i wolności członków mniejszościowych grup religijnych i światopoglądowych.

W odniesieniu do artykułów 194 i 195 projekt przewiduje ograniczenie górnej granicy zagrożenia karą pozbawienia wolności do jednego roku, jeżeli sprawcą jest osoba prywatna, zachowując jednocześnie dotychczasową, wysoką granicę zagrożenia karą w przypadku, gdy czynów „określonych w tych artykułach dopuszcza się funkcjonariusz publiczny podczas wykonywania swoich funkcji lub w związku z ich wykonaniem”.

W demokratycznym państwie prawnym obowiązki funkcjonariuszy publicznych są większe niż w przypadku zwykłych obywateli. Posiadanie władzy wiąże się nieodłącznie ze szczególną odpowiedzialnością, uzasadniającą wprowadzenie surowszej sankcji karnej dla funkcjonariusza publicznego, który sprzeniewierza się swojej funkcji, dokonując zamachu na porządek prawny, którego ochrona jest jego podstawowym obowiązkiem. Zakres pojęcia „funkcjonariusz publiczny” określa art. 115 §13 Kodeksu karnego.

W odniesieniu do art. 196 celem postulowanych zmian jest przede wszystkim pogodzenie ochrony uczuć religijnych z takimi fundamentalnymi wartościami pluralistycznego i demokratycznego społeczeństwa, jak wolność myśli, sumienia i słowa oraz m.in. „twórczości artystycznej i korzystania z dóbr kultury” (por. art. 73 Konstytucji z 2 kwietnia 1997 r. oraz art. 11-13 Traktatu ustanawiającego Konstytucję Unii Europejskiej). W dotychczasowym brzmieniu art. 196 Kodeksu karnego jest wykorzystywany przez jednostki lub grupy bigoteryjne do eliminacji utworów artystycznych kolidujących z ich przekonaniami, a tym samym jest instrumentem cenzurowania treści utworów artystycznych, co jednoznacznie narusza wyżej powołane gwarancje wolności artystycznej, a także m.in. gwarancje wolności myśli, sumienia i religii (art. II-10 projektu Traktatu ustanawiającego Konstytucję UE).

W obecnym stanie prawnym przedsięwzięcie artystyczne lub inne wystąpienie publiczne może być poczytane za obrazę uczuć religijnych, nawet w tych przypadkach, gdy odbywa się w miejscu takim jak galeria sztuki, gdzie wolność artystyczna powinna być chroniona w szczególny sposób. Sytuacja ta jest nie tylko wynikiem nacisków politycznych dominującej grupy wyznaniowej, ale także nazbyt ogólnikowego sformułowania art. 196 w dotychczasowym brzmieniu. Nowa regulacja powinna respektować gwarancje praw i wolności, a jednocześnie czynić zadość wymogowi jasności prawa, definiując jednoznacznie obszar, w którym uczucia religijne powinny być chronione przepisami Kodeksu karnego bez naruszania innych chronionych prawem wartości. Dążąc do realizacji tego celu, niniejszy projekt postuluje penalizację tylko tych czynów, które mają charakter umyślny i które polegają na znieważeniu „miejsca przeznaczonego do wykonywania obrzędów religijnych lub znajdującego się w tym miejscu przedmiotu czci religijnej”. Ochronie przepisami Kodeksu karnego powinny podlegać kościoły, kaplice i świątynie wyznań innych niż chrześcijańskie – inne miejsca w sferze publicznej powinny być wolne od tego typu ograniczeń, co nie pozbawia nikogo prawa do ewentualnego wystąpienia w obronie naruszonych dóbr osobistych w powództwie cywilnym.

Projekt przewiduje także ograniczenie górnej granicy zagrożenia karą pozbawienia wolności do 6 miesięcy. Jakie jest bowiem uzasadnienie utrzymania dotychczasowej granicy zagrożenia karą pozbawienia wolności, skoro Kodeks karny w przypadku publicznego znieważenia, zniszczenia, uszkodzenia lub usunięcia flagi, godła, sztandaru lub innego znaku państwowego przewiduje karę grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do jednego roku. Naruszenia wartości subiektywnych i partykularnych, takich jak uczucia religijne, powinny być karane łagodniej niż obraza wartości ogólnopaństwowych, bliskich całej wspólnocie obywatelskiej i narodowej.

Konstytucja RP w preambule jednoznacznie wskazuje na pluralizm aksjologiczny i wyznaniowy społeczeństwa polskiego, a zarazem w art. 31 ust. 1 gwarantuje wszystkim równość wobec prawa praz prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Wspomniana norma ustrojowa uzasadnia postulat wyrażony w propozycji art. 196 § 2, tak aby państwowe organy ścigania nie angażowały się w sprawy wyznaniowe, zwłaszcza w aspekcie tak subiektywnym, jak ochrona uczuć.

Ze względu na zakres proponowanej nowelizacji Kodeksu karnego oraz rangę zmienianego aktu normatywnego przewidziano dłuższy niż czternastodniowy okres vacatio legis.

Andrzej Dominiczak