|
RACJE numer 7 GRUDZIEŃ 2021
Ibn Warraq NIWIARA W WIEKU WIARY Wątpiący i niewierzący w średniowiecznej Europie
Étienne Gilson (1884–1978), francuski filozof i historyk filozofii, napisał kiedyś o średniowiecznej Europie: "">Często mówi się i nie bez racji, że cywilizacja średniowiecza była w swojej istocie cywilizacją religijną. Jednak nawet w czasach katedr i wypraw krzyżowych nie każdy był świętym; nie powinniśmy nawet zakładać, że wszyscy byli wierzący i praktykujący. Istnieją przesłanki, by sądzić, że pod koniec XIII wieku na ulicach Paryża i Padwy można było spotkać ludzi jawnie niewierzących. Otwarte wyrażanie wątpliwości było niebezpieczne, dlatego - jak przyznaje G.G. Coulton (1858–1947) - wybitny brytyjski historyk średniowiecznej Europy: „Wolna myśl została zepchnięta do podziemia… ale nie można jej było całkowicie usunąć”. Mary Edith Thomas w napisanej lekko a zarazem przekonująco książce pt. “Średniowieczny sceptycyzm i Chaucer” prowadzi nas przez drogi wątpiących, krytykujących, niewierzących i agnostyków XIII - i XIV-wiecznej Europy, podając szeroki zestaw przykładów wybranych z pism niektórych europejskich klasyków średniowiecza, m.in.: “Rzeczy o Alkasynie i Nikolecie”, “Dekameronu” Boccaccia, “Heksaemeronu” św. Bonawentury, “Kronik” Jeana Froissarta”, “Gesta Romanorum. Historii Rzymskich”, prac Johna Gowera, “Opowieści o Róży” Jeana de Meuna, “Widzenia o Piotrze Oraczu” Williama Langlanda, “Speculum maius” Wincentego z Beauvais, św. Tomasza z Akwinu i oczywiście prac Geoffreya Chaucera. Opisując XIII wiek, Mary Edith Thomas konkluduje: Szerzenie się niewiary, choć dotyczyło tylko mniejszości, nie ograniczało się do jednego narodu czy kraju. Według Bertolda z Ratyzbony i Cezarego z Heisterbachu, niektórzy wierni w Niemczech często popadali w zwątpienie lub wręcz obojętność religijną. Wolfram von Eschenbach pozwala Parsifalowi kwestionować Bożą sprawiedliwość, tak jak czynili to chrześcijanie jego czasów, nie mogący pogodzić Bożej opatrzności z istnieniem zła na świecie. Podobnie francuscy poeci i pisarze: Guiot de Provins, Gautier de Coincy, Etienne de Bourbon, Helinand z Froidmont i Jean de Joinville poświadczają o rozprzestrzenianiu się sceptycyzmu zarówno wśród dobrze urodzonych, jak i osób niskiego stanu, szlachciców i chłopów. Filip z Nawarry, który większość życia spędził w Ziemi Świętej, zostawił literackie świadectwo o szerzeniu się sceptycznych idei. Pisali o tym pisarze pobożni i pisarze świeccy jak Matheolus, Pierre d`Ailly i autor “Rzeczy o Alkasynie i Nikolecie”. Pisali także beztroscy śpiewacy, jednak nie z zamiarem pouczania lub uzdrawiania moralnego, tylko dla rozrywki. Wielu z nich blisko było racjonalizmu i hedonizmu i chętnie rzucali wyzwanie wierze chrześcijańskiej. Znajdziemy wątpliwości i pytania zdezorientowanego lub niewykształconego umysłu; mające smak goryczy odrzucenie wiary przez biednych i uciśnionych zwykłych ludzi; szyderczą postawę bogatych lekkoduchów, zadowolonych z przyjemności czerpanych na tym świecie i obojętnych na przyszły; jawną hipokryzję skorumpowanego duchowieństwa; szczerą niewiarę niewierzących. Nie zabrakło również w literaturze niereligijnej okazjonalnych komentarzy, który wyraźniej niż wszystkie ostre słowa potępienia i krytyki sprawiedliwości Bożej wskazują, że sceptyczne idee które były niedozwolone, stały się częścią swobodnej rozmowy. Jak zauważyła Mary Morton Wood, bez względu na to, jak my, współcześni, skłonni jesteśmy określać średniowiecze, „pisarze ówcześni nie uważali swojego wieku za wiek wiary”. Podam jeszcze jeden przykład średniowiecznego sceptycyzmu, tym razem wzięty z prac Johna Arnolda z Birkbeck College. Także i on wskazuje na obecność sceptycyzmu w średniowiecznej Europie i przytacza postać niejakiego Thomasa Tailoura, który został skazany na chodzenie od kościoła do kościoła boso, z wiązką chrustu na plecach. Charakter swego przewinienia musiał wyjaśnić publicznie na rynku. Wyznał, że nazywał ludzi, którzy pielgrzymują do sanktuarium św. Jakuba z Compostelli w Hiszpanii, głupcami i utrzymywał, że większą wartość ma ofiarowanie grosza biedakowi niż odwiedzenie sanktuarium. Twierdził też, że nie ma sensu czcić wizerunków świętych i dyskredytował wiedzę i sprawiedliwość kapłanów, okazywał pogardę dla papieża i kwestionował potrzebę sakramentów chrztu i pokuty. Co jeszcze ważniejsze, Tailour zaprzeczył nieśmiertelności duszy. Jak słusznie mówi Arnold, nawet średniowiecze „nie było po prostu wiekiem wiary”.
Ibn Warraq - uczony islamski i czołowa postać krytyki koranicznej, był pracownikiem naukowym w Centre for Enquiry. Jest autorem wielu książek, w tym What the Qur’an Really Says (Prometheus Books, 2002) i Which Koran? Warianty, Rękopisy, Językoznawstwo.
|
