Andrzej Dominiczak
KULT WŁADZY
Demokracja formalna bez demokratycznej kultury niemal nieuchronnie prowadzi do kultu władzy i silnego przywództwa. W krajach bez utrwalonego, demokratycznego systemu wartości dążenie do władzy nad innymi nie jest powodem do wstydu, raczej do chluby, a władza staje się celem samym w sobie – nie wymaga uzasadnienia.
W tym duchu przebiegała ostatnia kampania wyborcza. Komentowano ją niemal wyłącznie przez pryzmat talentów przywódczych głównych aktorów. Tuska – dokąd nie okazał się równie twardy i agresywny jak jego przeciwnik – krytykowano za brak charyzmy i wyrazistości, choć nie jest jasne, na czym w stabilnej demokracji i w czasie pokoju ma polegać przewaga premiera zdecydowanego i wyrazistego nad premierem refleksyjnym i skłonnym do dialogu, nie skłonnym zaś do manipulowania ludzkimi lękami i nadziejami.
O zagrożeniach wynikających z tęsknoty do charyzmatycznych przywódców Europa wie co najmniej od lat trzydziestych XX wieku. Książkami na ten temat można wypełnić niejedną bibliotekę, a wiedza w nich zawarta, poprzez szkoły, organizacje społeczne i media kształtuje sposób myślenia i praktykę polityczną w krajach rozwiniętej demokracji. Do Polski jednak wiedza ta dociera wąskim strumieniem; niemal wcale do przysłowiowych już mieszkańców wsi z wykształceniem podstawowym, z trudem także do socjologów i filozofów z tytułami profesorskimi, komentatorów politycznych i tak zwanych ekspertów, którzy popierali i nadal popierają autorytarne rządy. W ostatnich wyborach na PiS oddano więcej głosów niż przed dwoma laty, a poparcie dla Platformy Obywatelskiej wzrosło dopiero wtedy, gdy jej lider okazał się dobrym materiałem na silnego przywódcę. Kultura autorytarna kwitnie – kultura demokratyczna nie może znaleźć dla siebie miejsca; nie zadomowiła się dotąd nawet na uniwersytetach. Kwestii tej, a zwłaszcza przyczynom marnej kondycji idei ludowładztwa w Polsce, poświęcamy kolejny numer Sapere Aude – działu redagowanego wspólnie przez Przegląd i polską sekcję Center for Inquiry Transnational. Zapraszamy do krytycznej lektury!